Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы жұмыскерлерге арналған жадынама

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» жұмыскерлерге арналған жадынама

(Бұл жаднама жұмыскерге тұжырымдаманы түсіндіру және сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мақсатында әзірленген)

Сыбайлас жемқорлық мемлекет пен қоғамның тұрақтылығына қауіп төндіретін Қазақстанның қауіпсіздігіне жүйелі қатер болып табылады..

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабына сәйкес барлық мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар өз құзыреті шегінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жүргізуге міндетті.  

Сыбайлас жемқорлық ұғымы

Сыбайлас жемқорлық — мемлекеттік міндеттерді атқаратын адамдардың, сондай-ақ соларға теңестірілген адамдардың лауазымдық өкілеттігін және соған байланысты мүмкіндіктерін пайдалана отырып не мүліктік пайда алу үшін олардың өз өкілеттіктерін өзгеше пайдалануы, жеке өзі немесе делдалдар арқылы заңда көзделмеген мүліктік игіліктер мен артықшылықтар алуы, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалардың аталған игіліктер мен артықшылықтарды заңсыз беру арқылы осы тұлғаларды параға сатып алу.

Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық - бұл «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» ҚР Заңында, сондай-ақ өзге де заңдарда көзделген, заңдарда белгіленген тәртіптік, әкімшілік және қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғатын сыбайлас жемқорлықпен жымдасқан немесе сыбайлас жемқорлыққа жағдай туғызатын іс-әрекет.

Пара

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі парамен байланысты қылмыстың екі түрі қарастырады:

• пара алу (366-бап);
• пара беру (367-бап).

Пара алу - ең қауіпті лауазымдық қылмыстардың бірі, әсіресе егер оны адамдар тобы жасаса немесе бопсалаумен бірге жүрсе, ол лауазымды адамның заңды немесе заңсыз әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін артықшылықтар мен артықшылықтар алудан тұрады.

Пара беру - лауазымды адамды заңды немесе заңсыз әрекеттер (әрекетсіздік) жасауға көндіруге, не берушінің пайдасына, оның ішінде жалпы қамқорлығы немесе қызмет бабында бетімен кетушілік үшін қандай да бір артықшылықтар беруге, алуға бағытталған қылмыс.

Пара деп түсініледі:

Заттар-ақша, оның ішінде валюта, банктік чектер және бағалы қағаздар, бағалы металдар мен тастардан жасалған бұйымдар, автомашиналар, тамақ өнімдері, бейнетехника, тұрмыстық аспаптар және басқа да тауарлар, пәтерлер, саяжайлар, қала сыртындағы үйлер, гараждар, жер учаскелері және басқа да жылжымайтын мүлік.

Қызметтер мен пайдалар - емдеу, жөндеу және құрылыс жұмыстары, санаторийлік және туристік жолдамалар, шетелге сапарлар, ойын-сауық және басқа да шығыстарды өтеусіз немесе төмендетілген құнмен төлеу.

Параның бүркемеленген түрі - жоқ борышты өтеу түріндегі банктік қарыз, төмен бағамен сатып алынған тауарларды төлеу, тауарларды жоғары бағамен сатып алу, парақорға, оның туыстарына, достарына жалақы төлеу арқылы жалған еңбек шарттарын жасасу, жеңілдікті кредит алу, дәрістер, мақалалар мен кітаптар үшін қаламақыны көтеру, "кездейсоқ" казинодағы ұтыс, жалдау ақысының азаюы, кредит бойынша пайыздық мөлшерлемелердің ұлғаюы және т.б.

Пара алғаны үшін кім жауапқа тартылуы мүмкін?

Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілетті лауазымды тұлға және оған теңестірілген тұлға пара алушы деп танылуы мүмкін.

Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдар — мемлекет функциялары мен мемлекеттік органдардың өкілеттіктерін тікелей орындау үшін Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының конституциялық және өзге де заңдарында белгіленген лауазымдарды атқаратын адамдар.

Параға сатып алу ұғымы

Коммерциялық немесе өзге де ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамға ақшаны, бағалы қағаздарды немесе өзге мүлiкті заңсыз беру, сол сияқты параға сатып алуды жүзеге асыратын адамның мүддесінде өзінің қызмет бабын пайдаланғаны үшін оған мүлiктiк сипаттағы қызметтерді заңсыз көрсету – Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде коммерциялық параға сатып алу деп аталады (253-бап).

Пара алу және коммерциялық параға сатып алу үшін жаза

Пара алу Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде пара беруден гөрі қоғамға қауіпті әрекет ретінде қарастырылады. 

Пара алу:

Мемлекеттiк функцияларды орындауға уәкiлеттiк берілген адамның не оған теңестiрiлген адамның пара берушiнiң немесе оның өкiлi болған адамдардың пайдасына жасаған әрекеттері (әрекетсiздiгi) үшiн, егер мұндай әрекеттер (әрекетсiздiк) мемелкеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген   адамның не оған теңестірілген адамның қызметтiк өкiлеттiктеріне кiретін болса не ол лауазымдық жағдайына байланысты осындай әрекеттерге (әрекетсiздiкке) ықпал жасай алатын болса, сол сияқты жалпы қамқорлығы немесе қызмет бабында бетімен кетушілікке жол берушілігі үшін өзіне немесе басқа адамдарға ақша, бағалы қағаздар, өзге мүлiк, мүлiкке құқық немесе мүлiк сипатындағы пайда түрiнде жеке өзi немесе делдал арқылы пара алуы –

жеті айдан екі мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның жеті айдан бір жылға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Егер қылмысты мемлекеттік қызмет атқаратын адам жасаса, сол сияқты заңсыз әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін пара алса — мүлкі тәркіленіп, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан жеті жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Егер қылмысты адамдар тобы алдын ала сөз байласып, қорқытып алушылықпен немесе ірі мөлшерде жасаса, бірнеше рет — мүлкі тәркіленіп, жеті жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Пара беру:

Егер пара лауазымды адамға жеке өзі немесе делдал арқылы берілсе — мүлкі тәркіленіп, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, параның жиырма еселенген сомасынан елу еселенген мөлшерде айыппұл салуға не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын тұлғаға пара беру — мүлкі тәркіленіп, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан жеті жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, бес жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Пара алу және параға сатып алу делдалдығы

Пара көбінесе делдалдар арқылы беріледі және алынады — бағынышты қызметкерлер, жеке кәсіпкерлер, делдалдық фирмалардың қызметкерлері, олар Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмысқа көмектесуші ретінде қарастырылады.

Коммерциялық параға сатып алу делдалдар — бағынысты қызметкерлер, бизнес бойынша әріптестер, арнайы жалданған адамдар арқылы жүзеге асырылуы мүмкін, олар да Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмысқа көмектесуші ретінде қарастырылады.

Пара тікелей де («егер мәселе біздің пайдамызға шешілсе, Сіз ... аласыз») және жанама түрде де ұсынылуы мүмкін.

Пара берген немесе коммерциялық параға сатып алған азамат, егер:

қорқытып алу фактісі анықталса;

азамат өз еркімен құқық қорғау органдарына жасаған әрекеті туралы хабарласа жауапкершіліктен босатылуы мүмкін.

Параны қорқытып алу немесе коммерциялық параға сатып алу туралы көрінеу жалған сөз жеткізу Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыс ретінде қаралады және алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады (351-б.).

Пара беру немесе бопсалау жағдайында қалай әрекет ету керек

• пара беруші (пара беруші) параны қабылдаудан (беруден) үзілді-кесілді бас тарту ретінде немесе дайындық ретінде түсіндіруі мүмкін асығыс сөздерге жол бермей, өте сақ, сыпайы, ұқыпсыз әрекет ету;
• Сізге ұсынылған шарттарды мұқият тыңдау және есте сақтау (сомалардың мөлшері, тауарлардың атауы және қызметтердің сипаты, параны беру мерзімдері мен тәсілдері, коммерциялық параға сатып алу нысаны, мәселелерді шешу реттілігі);  
• параны беру уақыты мен орны туралы мәселені келесі әңгімеге дейін кейінге қалдыруға тырысу және келесі кездесу үшін сізге жақсы таныс орын ұсыну;

• әңгіме барысында бастама көтермеңіз, көбірек «қабылдауға жұмыс жасаңыз», әлеуетті пара алушыға (пара берушіге) «сөйлесуге» мүмкіндік беріңіз, сізге мүмкіндігінше көп ақпарат беріңіз;
• егер сізде диктофон болса, пара беру немесе оны бопсалау туралы ұсынысты (жасырын) жазуға тырысыңыз.  

Пара беру немесе бопсалау фактісінен кейін бірден не істеу керек? 

Дайындалып жатқан қылмыс туралы ауызша немесе жазбаша хабарламамен Сіздің жұмыс орныңыз бойынша комплаенс-офицерге немесе олардың жоғары тұрған органдарына жүгіну.

Жергілікті билік органдарының өкілдері, құқық қорғау органдарының және өзге де мемлекеттік мекемелердің қызметкерлері тарапынан пара ұсыну немесе қорқытып алу жағдайларында Сіз олардың қызметкерлері жасаған қылмыстардың жолын кесу мәселелерімен айналысатын осы органдардың өз қауіпсіздік бөлімшелеріне тікелей жүгіне аласыз.

Сізге пара беру немесе оны бопсалау туралы хабарламамен жүгінген комплаенс-офицердің қабылдауына бару.  

Сізге пара беру немесе оны бопсалау туралы ұсыныс жасау фактісі туралы өтініш жазу, онда:

• лауазымды тұлғалардың қайсысы (тегі, аты, әкесінің аты, лауазымы, мекемесі) Сізге пара ұсынады немесе пара талап етеді;
• ұсынылған немесе қорқытып алынған параның сомасы мен сипаты қандай;
• қандай нақты әрекеттер (немесе әрекетсіздік) үшін сізге пара ұсынылады немесе пара сұрайды;
• параны тікелей беру қай уақытта, қай жерде және қалай жүргізілуі тиіс екенін дәл көрсету;
• бұдан әрі құқық қорғау органының нұсқауларына сәйкес әрекет ету;
• белгіленген тәртіпте жіберу.

Білу керек!

Қылмыстар туралы ауызша хабарламалар мен жазбаша мәлімдемелерді комплаенс-офицер қылмыстың жасалған орны мен уақытына қарамастан тәулік бойы қабылдайды.

Сіз хабарламаны қабылдаған қызметкер туралы мәліметтер және оның қолы, тіркеу нөмірі, атауы, мекенжайы және телефоны, хабарламаның қабылданған күні көрсетілген тіркеу туралы белгісі бар өз өтінішіңіздің көшірмесін алуға құқығыңыз бар.

Сізден алынған хабарлама (өтініш) Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес қабылданған іс-қимылдарды жүзеге асыру үшін дереу тіркелуі және жоғары тұрған басшыға баяндалуы тиіс.

Сіздің өтінішіңіздің орындалуымен айналысу, қабылданатын шаралардың сипаты туралы анықтау және Сіздің құқықтарыңыз бен заңды мүдделеріңізге қатысты мәселелер бойынша неғұрлым толық ақпарат алу үшін тиісті бөлімше басшысының Сізді қабылдауын талап ету құқығыңыз бар.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға жәрдемдесетін адамдарға қол сұғылмаушылық кепілдіктері

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске жәрдемдесетін адам туралы ақпарат мемлекеттік құпия болып табылады және қолданыстағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамада көзделген органдардың немесе заңда белгіленген тәртіппен соттың сұрау салулары бойынша ғана ұсынылады. Бұл ақпаратты жария ету заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаған немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте өзге де жолмен жәрдемдесетін адам Қазақстан Республикасының Үкіметі көздеген тәртіппен көтермеленеді.

Көрінеу жалған ақпарат хабарлаған адам белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.

Таныстым__________________________________________